Partners en onderdrukking
Tekst en foto’s: Jannie Nijwening
Dinsdag 22 juni 2021
Ik was vanmorgen al vroeg wakker, voor zessen. Ik kon niet meer slapen, zag de zon opkomen over Turkije en ben gaan lezen.
Gisteren zouden we om half 10 met de bus naar Mytilini gaan om iemand te ontmoeten van het Legal Centre Lesbos. En Annelies (met haar been in het gips) en twee anderen zouden iets later gaan met een taxi. De afspraak veranderde: het werd pas in de middag, dus alle tijd om het verslag te schrijven. En ondertussen lees ik verder in Laura Jansen’s boek “Wij zagen een licht”.
Toen we aankwamen in Mytilini gingen we eerst naar Mozaiek: een plek waar van de rubber boten, zwemvesten en restmateriaal tassen, etuis, onderzetters enz. worden gemaakt. Het is een initiatief van Lesbos Solidarity.
Vervolgens gingen we naar een terras aan de haven van Mytilini, waar we Marion ontmoetten. Ze is een Française die werkt voor “Legal Centre Lesvos”. Het is een van de vijf organisaties die actief zijn op het gebied van mensenrechten en een van de belangrijkste partners van AMS (Aegean Migrant Solidarity). LCL is een plek waar mensen binnen kunnen lopen zonder afspraak om ondersteuning te krijgen. Ze willen en mogen het kamp niet in maar via mond op mond reclame weten mensen hen te vinden. Een belangrijk deel van hun werk is het publiceren van rapporten over wat er gebeurt: hoe de rechten van vluchtelingen worden geschonden. Daarnaast geven ze vluchtelingen informatie (hoe groot is je kans dat je een verblijfsvergunning krijgt?) en begeleiden en ondersteunen ze hen tijdens het proces. De belangrijkste kwestie die momenteel speelt is dat meer landen ‘veilig’ zijn verklaard: Afghanistan, Somalië, Pakistan, Bangladesh. 70% van de vluchtelingen op Lesbos komen uit Afghanistan en Somalië! Ook wordt Turkije bestempeld als veilig land, waar mensen naar terug kunnen worden gestuurd terwijl Turkije ze niet wil opnemen, laat staan beschermen.
De procedure, uitgevoerd door de European Asylum Support Office (vergelijkbaar met ‘onze’ IND), is versneld. Terwijl interviews voorheen 2 tot 3 dagen konden duren is het nu in een uur bekeken. Vluchtelingen krijgen geen informatie, geen juridische ondersteuning, hebben geen tijd om uit te leggen waarom ze hun land hebben verlaten. Het is allemaal sneller, om mensen sneller te kunnen afwijzen...
Er zijn al heel veel mensen afgewezen en ze krijgen een papier waarop staat dat ze binnen 15 dagen het land moeten verlaten en anders een gevangenisstraf van 18 maanden riskeren. Zolang ze in de procedure zitten krijgen ze 90 euro per persoon per maand; als ze eenmaal zijn afgewezen krijgen ze niets meer.
Legal Centre Lesvos ondersteunt mensen die voor medische of psychologische hulp naar Athene moeten en het is in een aantal gevallen gelukt om mensen daar naar toe te krijgen. Maar eenmaal in Athene is er niets: geen onderdak, geen opvang. De groep mensen, daklozen en vluchtelingen, op het Victoriaplein van Athene groeit... Ook brengen ze bepaalde gevallen voor het Europese Hof voor de Rechten van de Mens, maar het duurt jaren, voordat dit hof een uitspraak doet...
Een ander belangrijk onderwerp, waar LCL zich nu mee bezig houdt, haalt ook in ons land de publiciteit: de zogenaamde push backs. Dit is dagelijkse praktijk: dat Frontex en de Griekse kustwacht die bootjes met vluchtelingen terugduwen naar de Turkse wateren. Eerst ontkende de Griekse overheid dat het gebeurt, terwijl er overweldigend bewijs voor was.
Vervolgens gebeuren ze andere woorden en spreken ze over ‘legal border operations’. En deze ‘operations’ worden gesteund door de Europese Unie! Griekenland heeft als enig land in Europa protocol nummer 4 van de Verklaring van de Rechten van de Mens niet ondertekend, en daarmee zijn de push backs in Griekenland toegestaan.
Het plan van de EU is om gevangenissen te bouwen op Lesbos en Samos: in de bergen, uit het zicht. Gevangenissen voor vluchtelingen: denk je dat eens even in!
Marion is een bevlogen vrouw. Te midden van alle onrecht. Hoe hou je het uit? “Het werken als team is heel belangrijk om het vol te houden”, zei ze. En haar motivatie (ze zou een ‘prachtige’ carrière kunnen hebben met haar studie rechten): “Ik wil iets doen wat betekenis heeft. Moria is beschamend... Migratie heeft altijd bestaan en we moeten dat accepteren.” Vier jaar is ze hier. Hoe lang nog?? Zij is een van de mensen die maakt dat ik niet vast blijf zitten in gevoelens van machteloosheid. Overal waar onrecht heerst komen ook mensen in op voor mensen die zelf geen stem hebben. Het onrecht is er altijd geweest maar zulke mensen staan ook altijd op!
De volgende afspraak was op een rustiger terras. Daar ontmoetten we Darek (uit Tsjechië) en Maria (uit Spanje). Darek in sinds juni 2016 op Lesbos en werkte voor CPT. Later ging hij werken in Pikpa en verliet CPT (vorig jaar). Maria kwam in 2016 voor een paar maanden en kwam een jaar later terug om in Pikpa te werken als vrijwilligerscoördinator. Ze vertelden enthousiast over alles wat er in Pikpa gebeurde...
In een eerder verslag schreef ik al iets over Pikpa. Het terrein was ooit gebouwd als een soort speelplaats, scoutingkamp voor kinderen maar er was nooit vergunning voor aangevraagd. Alles wat er stond was illegaal dus na een tijdje moest het sluiten. Toen het in gebruik werd genomen voor kwetsbare vluchtelingen werden ze een tijdlang gedoogd maar door klachten van de omwonenden is het op 31 oktober vorig jaar gesloten. In vijf jaar was Pikpa geworden wat het was, een mooie, warme plek. In 2 maanden werd het afgebroken. Om 6.00u in de ochtend werd het kamp door de oproerpolitie omsloten en werden de mensen naar Kara Tepe vervoerd. Nu zijn de meeste mensen die in Pikpa zaten van het eiland af, velen hebben in Duitsland asiel gekregen. Twee families zitten in Mavrovouni.
Na de sluiting van Pikpa moesten de vrijwilligers het kamp leeghalen. De spullen (koelkasten, meubels en weet ik wat allemaal) liggen in een loods opgeslagen. De rolstoel, waar Annelies in zit komt ook uit deze opslag. Nu houden Maria en Darek zich bezig met allerlei andere activiteiten voor Lesbos Solidarity: ze hebben meegeholpen om Mozaiek op te zetten, organiseren onderwijs, naailessen, leiden jongeren op om in de bouw te werken en koppelen ze aan bouwbedrijven. Ook hebben ze een aantal panden waar mensen wonen (16) die medische en of psychologische begeleiding nodig hebben. (en wie van de vluchtelingen heeft dat niet, zou je zeggen!) Weer twee mensen, dertigers, die gewoon doen wat hun hart hen ingeeft.
Vervolgens schoof Alice aan, een Duitse vrouw die in 2015 naar Lesbos kwam. Daarvoor had ze antropologie gestudeerd en o.a. in Berlijn gewerkt met daklozen en vluchtelingen. Op Lesbos werd ze verliefd op een man van het eiland en nu woont ze met hem en twee kindjes in een klein dorpje (Klio) op een boerderij. Het dorp is een microkosmos, zei ze. Er wonen communisten en neo-nazi’s. Alice werkt voor Borderline Lesbos, wat een onderdeel is van Borderline Europe.
Borderline Europe is elf jaar geleden opgericht in Duitsland met als doel: documenteren wat er gebeurt aan de grenzen van Europa. Borderline Lesbos is in 2015 opgericht als een humanitair project: de mensen die aanspoelden voorzien van eten, drinken, vervoer. Er komen nog steeds bootjes aan, maar nu komen hulpverleners niet meer in de buurt, dus het werk van Borderline Lesbos is veranderd. De focus is nu op het begeleiden van migranten naar instanties, onderwijs geven, ze te helpen bij de integratie.
In 2015 heetten de dorpsbewoners de vluchtelingen welkom. Honderden mensen per dag kwamen aan. Ze werden geholpen met eten, vervoer. In 2019 werd Kyriakos Mitsotakis van Nea Dimokratia premier en ging er een andere wind waaien. Vorig jaar kwam het tot heftige rellen en was het ronduit beangstigend: de woede van de locals jegens vluchtelingen en hulpverleners. De uitbraak van corona bracht redding! Maar de vijandige sfeer is gebleven: vluchtelingen zijn niet welkom en hulpverleners worden gecriminaliseerd. In het dorp preekt de Grieks Orthodoxe priester voor eigen parochie en tegen vluchtelingen en tegen Islam. Alice vertelt in het dorp maar niet te veel over het werk dat ze doet in Mytilini...
Er was op heel Lesbos een priester die het opnam voor vluchtelingen. Hij is een paar jaar geleden overleden en er is niemand die deze rol heeft overgenomen. Ik begrijp steeds beter waarom de werkers voor CPT op Lesbos zich niet als ‘christelijk’ willen presenteren. Dat wordt langzamerhand ook steeds meer iets om je voor te schamen, ook als je kijkt naar de Nederlandse situatie... Maar om op een positieve noot te eindigen: Kerk in Actie is betrokken bij Borderline Lesbos en is een van de grote sponsoren. (Over alle organisaties die ik noem is er op internet van alles te vinden, voor wie meer wil weten en alle tijd heeft.)
Donderdagmorgen 24 juni
Gisteren zag ik het bericht over de arrestatie van Ingeborg Breugel. En hoorde het interview op Radio 1 met haar en met Linda Polman. Het geeft me hoop, dat de vluchtelingen en de schendingen van hun rechten nu voortdurend in het nieuws zijn. Iedereen die wil, kan geïnformeerd zijn. En met de kennis komt verantwoordelijkheid.
Gistermorgen heb ik verder gelezen. Vooral in “Wij zagen een licht” maar ook in een boek dat ik twee jaar geleden kreeg. (Ja, ik loop een beetje achter...) Ik begin even met een citaat uit dat boek:
“Je roeping ligt daar waar je diepste vreugde en de behoeften van de wereld elkaar tegenkomen.” (Frederick Buechner)
(Titel van het boek: “The big small omnibus of mind humbugs” van Ben ten Dam) Het verklaart waarom de hulpverleners die we hier ontmoeten geen zure, cynische types zijn maar gewoon prettige mensen.
Gistermiddag kwam Runbir, de coordinator van het CPT team op Lesbos (die zich hier dus niet CPT (christelijk) noemen maar werken onder de naam AMS (Aegean Migrant Solidarity) naar ons hotel, samen met Ryan en Nagehan. (Christina en Nefeli, de twee anderen van het team, moesten naar een rechtzaak vanmiddag. Vijftien jonge mensen worden beschuldigd van brandstichting in het kamp op Chios. De zaak wordt keer op keer uitgesteld, er zijn geen bewijzen. Maar de jury luistert liever naar het verhaal van een politieagent of een kustbewaker dan naar het verhaal van de aangeklaagden.)
Runbir leidde een workshop met de titel “Undoing Oppression”. (een eind maken aan onderdrukking) Vooraf kregen we gedeeltes te lezen uit het boek “Heteropatriachy and the Three Pillars of White Supremacy”. Het ging over de drie pijlers van onderdrukking:
slavernij/kapitalisme
genocide/kolonialisme
orientalisme/oorlog.
Grote woorden, maar het ging erom een verbinding te maken met je eigen leven, je eigen ervaring. Kortom: bewustwording.
Runbir tekende twee cirkels op een flap: een kleine in het midden en daaromheen een grote. De vraag was: wie zitten er in het centrum? Wie hebben de macht? En wie niet? Wie bevinden zich aan de rand en zijn er overheen gevallen?
En er volgden meer vragen:
Hoe kijken de mensen in het centrum naar de mensen aan de rand?
Wat voor beeld hebben de mensen aan de rand van de mensen in het centrum?
Wie heeft de ‘borderlines’, de grenzen, gecreëerd?
De reactie van een van de deelnemers: ik ben man, ik ben wit, ik heb een goede opleiding genoten. Ik kan niet weten wat de mensen aan de rand voelen, ik kan me niet in hen inleven.
We gingen uiteen in groepjes van drie en in ons groepje ging het over ervaringen met slavernij/kapitalisme. Eigenlijk kwamen we ook te spreken over kolonialisme... Over de ervaringen van Molukkers, over de Zwarte Piet discussie, over de moderne slavernij: bedrijven in Nederland die misbruik maken van werkers uit Oost Europa...
Vervolgens kregen we een afbeelding van de Power Flower. Op de binnenste bloemblaadjes schreven we waar we onszelf toe rekenden: vrouw, wit, 60+, Nederlands, enz. en in het buitenste blad de dominante groep. Wie heeft het er voor het zeggen in de wereld en hoor ik daarbij of niet? Het is een oefening die ik straks met groepjes in Nederland kan doen...
Tot slot werd ons gevraagd om vooroordelen te benoemen.
Wanneer is er sprake van onderdrukking? Wanneer vooroordeel wordt gecombineerd met macht.
