Geschiedenis, ontmoetingen en volhouden
tekst en foto’s: Jannie Nijwening
Donderdag 24 juni
Donderdagmorgen kwamen Runbir, Christina, Nahegan en Bryan naar ons hotel om te vertellen over Lesbos en het werk dat ze doen. Steeds krijgen we stukjes van een puzzel maar of de puzzel ooit afkomt? Uiteraard krijgen we van verschillende mensen soms ook dezelfde stukjes informatie (dus ik zal in deze verslagen ook in herhaling vallen) maar het is altijd een persoonlijke ervaring.
Ze vertelden over:
1- de geschiedenis van Lesbos: migratie hoort erbij!
(Na de Grieks- Turkse oorlog kwamen er duizenden Grieken, die in Turkije hadden gewoond, naar Griekenland en ook naar Lesbos. (en de Turken uit Griekenland gingen naar Turkije... zo gaat dat na een oorlog: ethnic cleansing) In de jaren 90 van de vorige eeuw, met het ineenstorten van de Sovjet Unie, kwamen er veel Albaniërs naar Lesbos. Ze hadden geen papieren en werkten in de olijfboomgaarden, op de aardbeienvelden. Ze werden uitgebuit, waren door hun ‘illegale’ status bijzonder kwetsbaar. Ze werkten zich kapot, vaak zonder er loon voor te ontvangen. Als ze vroegen om hun welverdiende loon werd door de werkgever gedreigd ze aan te geven bij de politie!
Ik word altijd stil als ik zoiets hoor (ook over gewetenloze types die in Nederland nu dezelfde praktijken uitoefenen en er heel vaak mee weg komen). De slechtheid waartoe mensen in staat zijn.
Ook werden deze mensen zonder papieren door de Griekse staat gebruikt voor de bouw van het stadion en andere gebouwen voor de Olympische Spelen van 2004. (Opnieuw: wat er nu in Qatar gebeurd is helaas niets nieuws. Alleen de namen van de uitbuiters en de geëxploiteerden zijn anders.) De staat heeft er belang bij om mensen zonder papieren te hebben: ze zijn makkelijk uit te buiten want ze zijn altijd bang.
Na nine eleven (11 september 2001) kwamen nieuwe stromen vluchtelingen. Ze werden gehuisvest in de loods, waarin tijdens de dictatuur de socialisten en communisten werden opgesloten zonder enige vorm van ondersteuning. Slechts enkelen kregen een verblijfsvergunning. De ‘locals’ waren heel hulpvaardig.
En toen kwam 2015 en werd Moria gebouwd. (Er ontstond even een discussie of je de kampen waar de vluchtelingen concentratiekampen kan noemen.
“Omdat het in bepaalde landen een andere connotatie heeft kun je beter spreken van ‘detentiecentra’”, was een stem.
De ander: “Het zijn centra waar mensen bij elkaar worden gebracht, ‘geconcentreerd’, dus ik noem het ‘concentratiekampen’. Ook in Duitsland was er een verschil tussen ‘concentratiekamp’ en ‘vernietigingskamp’.”
“Dat kan wel zo zijn, maar mensen in Duitsland en Nederland maken dat onderscheid niet.
Een concentratiekamp staat voor vernietiging.”
Hoe belangrijk zijn woorden en wat is de context belangrijk!
“Er is geen mensenrecht dat niet is geschonden in Moria!” Het beleid is gericht op afschrikking. Er werd niets gaan aan onderwijs, integratie want: we willen je hier niet. Moria was een hel. Er waren voortdurend opstanden, brandjes. Soms per ongeluk, soms uit protest om aandacht te vragen. Toen corona uitbrak mochten mensen het kamp niet meer verlaten. 20.000 mensen zaten opgesloten.
2- CPT op Lesbos
CPT, sinds anderhalf jaar opererend onder de naam AMS, kwam op 2014 op Lesbos. CPT werd uitgenodigd door ‘Village of all together’. (een informele groep mensen die zich ging inzetten voor vluchtelingen, die nu Lesbos Solidarity heet) Wat CPT doet:
monotoring, waarnemen
mensen ondersteunen die worden beschuldigd van mensensmokkel
bemiddelen als er spanningen waren in Pikpa
mediation tussen politie en vluchtelingen
optreden als tolk
mensen begeleiden
3- Situatie nu
30 % (!) van alle gevangenen die nu in de Griekse gevangenissen zitten, worden beschuldigd van mensensmokkel. Ze worden binnen 10 minuten veroordeel en krijgen heel lange gevangenisstraffen.
Drievoudige beschuldiging:
illegaal de grens oversteken
mensensmokkel
mensenlevens in gevaar brengen
Mensen worden opgepakt, als ze aankomen op het eiland met een bootje en ze worden meteen naar het kamp gebracht. Hulporganisaties komen er niet aan te pas: kennen niet de namen van de mensen, kunnen geen juridische bijstand verlenen.
De ‘smokkelaars’ hebben allemaal een eigen verhaal. Velen zijn heel arm. Soms worden migranten onder bedreiging van een wapen in een boot gezet en gedwongen om de boot te besturen. De bootjes zijn soms lek, hebben te weinig brandstof.
Belangrijke thema’s in het werk van AMS nu en de komende maandag:
criminalisering van vluchtelingen en hulpverleners
racisme: in de laatste anderhalf jaar zijn racistische aanslagen enorm toegenomen
In april 2018 is de situatie geëscaleerd. Vluchtelingen demonstreerden geweldloos op het Sappho plein in Mytilini en bezetten het plein voor 10 dagen.
De aanleiding: een vriend was gestorven in Moria omdat hij niet de medische hulp had gekregen die hij nodig had. In het midden stonden en zaten de vrouwen en kinderen, de mannen in een cirkel om hen heen.
Op een avond kwamen na een voetbalwedstrijd de hooligans en vielen de vluchtelingen aan. Rechtsextremisten van andere plaatsen van het eiland voegden zich bij het: het zag eruit als een georganiseerde actie. CPT-ers waren op het plein en zagen hoe vluchtelingen en mensen die hen beschermden werden bekogeld met stenen. Vuilniscontainers werden in brand gestoken en naar de vluchtelingen geduwd. De politie stond erbij en keek ernaar.
De mensen die werden aangevallen werden gearresteerd! Van de aanvallers is tot op de dag van vandaag niemand ondervraagd, terwijl hun identiteit bekend is! Sindsdien zit de angst erin en zijn de vrijwilligers ook voorzichtiger geworden.
Want dit is het beleid geworden: straffeloosheid voor rechtsextermisten en zero-tolerance als het gaat om vluchtelingen... Dit is Europa!
In januari 2020 kwam het opnieuw tot demonstraties. De aanleiding deze keer: een vrouw was omgekomen in het kamp door een brand. “Hoe hou je het vol?” Deze vraag kwam opnieuw op, zoals vaker deze reis. “Vrienden, muziek. Concentreren op kleine overwinningen. En ook vluchtelingen, hoewel ze lijden, zijn niet alleen slachtoffers. Het zijn ook gewoon mensen die willen leven, genieten, vrijen, dansen.”
Ik heb de AMS werkers een theelepeltje gegeven. Aan de groepsleden had ik aan het begin van de reis al theelepeltjes uitgedeeld.
Donderdagavond: ontmoeting met mensen van Citizens Movement.
We ontmoeten drie mensen van deze organisatie, die in de jaren 90 is opgericht. Het was de tijd dat veel migranten kwamen uit Oost Europa. Ze werden slecht behandeld maar zijn inmiddels geïntegreerd en doen het werk dat Grieken niet willen doen. De apotheker en oud-burgemeester van Mytilini (1982-1990), Stratis Pallis, voerde het woord.
Omdat hij een integer mens is, en dus een goede bestuurder is geweest, is hij een gerespecteerd man en kan hij zich uitspreken over schendingen van mensenrechten. Een man op leeftijd, tenger maar met een krachtige uitstraling.
Drie belangrijke uitspraken van hem:
Nationalisme gaat altijd samen met racisme.
Migratie is niet een Grieks probleem, het gaat om menselijkheid in de wereld.
Samenwerking is belangrijk. Het is nu geen tijd om je eigen identiteit te benadrukken. We moeten samen een front vormen tegen het nieuwe fascisme dat overal de kop opsteekt.
Vrijdag 25 juni 2021
Op deze dag stonden drie ontmoetingen op het programma. Onderweg zei de taxichauffer, die ons al een aantal keren had gereden: “Vertel iedereen hoe mooi het hier is. Door de vluchtelingencrisis zijn we veel toeristen kwijtgeraakt maar Lesbos is zoveel meer dan vluchtelingen.”
Om 9.30 waren we in Mytilini voor de afspraak met de vice-president van de politieke partij Syriza: Stavros Karavasilis. We werden heel hartelijk ontvangen maar Stavros was niet zo goed te verstaan maar ook hij benadrukte dat crisis rond vluchtelingen geen Grieks maar een Europees probleem is.
Daarna ontmoetten we Francesco (uit Italië) en Helena (uit Tessoloniki) met hun 9 maanden oude baby Alex op het terras van Café Bobiras. Hun organisatie heet PPLG en staat voor Play Perform Learn Grow. Jakob had ze toevallig ontmoet in het vliegtuig.
Francesco heeft o.a. in Hongarije gewerkt met roma’s en vluchtelingen met de organisatie “Arts for dialogue”. Ook heeft hij voor de ILO gewerkt en deze ervaring komt goed van pas in het werk met grassroot organisaties.
Helena is dramatherapeut en psychologe. Ze werkte en studeerde in Londen. Toen ze in 2016 hoorde over de situatie waarin vluchtelingen verkeren wilde ze iets doen en kwam naar Lesbos. In Pikpa werkte ze met vluchtelingen: ze werkte met poëzie, drama, storytelling. Over Pikpa zei ze: “Het was een open en tegelijkertijd veilige plaats.” Mooie uitspraak:
“Alle plekken waar je samen mens kunt zijn kunnen een grote transformatie teweeg brengen.”
In de middag maakten we de rondwandeling langs de drie vrouwen van Mytilini. Beetje idioot in die hitte...
En de laatste ontmoeting was met Elina van HIAS: Hebrew Immigrant Aid Society. “Welcome the stranger. Protect the refugee.” HIAS geeft juridische bijstand en ook psychologische ondersteuning aan vluchtelingen. Ze moeten kritisch zijn bij het aannemen van zaken en criteria daarbij zijn: kwetsbaarheid, emergency (noodgevallen) en ook proberen ze, door één zaak aan te nemen daarmee voor een grotere groep mensen in soortgelijke situaties, iets te kunnen doen. Problemen die nu spelen:
minderjarigen worden als volwassenen geregistreerd door Frontex
veel mensen, die een medische behandeling nodig hebben die ze niet op Lesbos kunnen krijgen, mogen niet naar het vasteland. Sommigen zijn daardoor gestorven.
de pushbacks
Zondagmorgen 27 juni 2021
Straks komt de taxi en gaan we (de vijf Nederlanders) naar de viering in de RK kerk van Mytilini. In deze kerk werkt een Nederlandse pastoor. Een tijd geleden werd hij geïnterviewd in Trouw en een van de lezers van mijn verslagen bracht me in contact met hem.
Olijfbomen voor het museum. Er zijn 1.000.000 olijfbomen op Lesbos, vertelde onze taxichauffeur.
Gisteren, zaterdag, zijn Anke, Dorothee en ik naar een prachtig museum geweest: Tériade. (Dorothee, uit Duitsland, heeft na haar pensionering (onderwijs) als vrijwilliger gewerkt in Pikpa en is nu terug voor een aantal dagen. Ons hotel is een ontmoetingsplaats voor mensen met een warm hart voor vluchtelingen. Dorothee vertelde gisteren dat haar man vier jaar geleden is overleden en dat het werken met vluchtelingen haar heeft geholpen in haar rouwproces.
Steeds opnieuw ontmoet ik hier mensen die maken dat ik hoopvol blijf. En met de theelepeltjes, die we aan een aantal mensen hebben gegeven, aan Francesco en Helena en Elina, hebben wij ook anderen bemoedigd.)
Na het bezoek aan het museum namen we de bus naar het centrum. De lucht betrok en voor het eerst sinds we hier zijn, ging het regenen.
Schuilend voor de regen. Een boot van de Griekse kustwacht komt binnen.
Rond 17.00u ontmoetten we elkaar weer voor de evaluatie van onze reis. Met Jakob blikten we terug op alle ontmoetingen en deelden we onze gevoelens en ervaringen. Als ik terugkijk op deze week is er veel wat me woedend maakt. En ik vraag me af:
Staan de Europese leiders van de toekomst over 70 jaar schuldbewust op het strand van Lesbos en beloven elkaar plechtig: dit nooit meer?!
Waarom gedenken, als we nu mensen laten verdrinken!? Aan het verleden kunnen we niets veranderen en als het gedenken van misdaden in het verleden er niet toe leidt dat we nu humaan zijn en humaan handelen, laten we er dan maar mee ophouden.
Woede, verontwaardiging: dat is de ene kant.
De andere kant is: hoop. Dankzij de liefdevolle, krachtige mensen die zich onvermoeibaar inzetten voor kwetsbare mensen. En deze kant wil ik koesteren.